Het relatief nieuwe medium film was van groot belang in de propagandamachine van de NSB. Dit wordt duidelijk aan de hand van de NSB-filmcollectie die Beeld en Geluid in samenwerking met het Netwerk Oorlogsbronnen online beschikbaar stelt binnen het project WO2 Open Data Depot. Het materiaal is als publiek domein gemarkeerd en wordt nu online vrijgegeven om grootschalig en laagdrempelig (wetenschappelijk) onderzoek mogelijk te maken en te stimuleren. De collectie bestaat uit zo’n 170 gedigitaliseerde films met name uit 1941 t/m 1944, waarvan een deel in de hoogste kwaliteit gescand is.
Propagandafilms van de Filmdienst der NSB open beschikbaar
Daar waar mogelijk streeft Beeld en Geluid ernaar materiaal ‘open’ online beschikbaar te stellen, dus niet alleen als stream, maar ook gratis als downloadbare file om grootschalig en laagdrempelig onderzoek en hergebruik mogelijk te maken en te stimuleren.
Eerder heeft Beeld en Geluid de gehele collectie Radio Oranje vrijgegeven, onder meer via Wikimedia. Ook gaat Beeld en Geluid samenwerkingen aan zoals met Yad Vashem, het Holocaust Remembrance Centre in Israël en nu binnen het hieronder beschreven project met het Netwerk Oorlogsbronnen (NOB), het kenniscentrum gefaciliteerd door het NIOD.
Logo Netwerk Oorlogsbronnen, bron:
https://www.oorlogsbronnen.nl/communicatie-toolkit-nob
WO2 Open Data Depot
Vanuit het Netwerk Oorlogsbronnen is het WO2 Open Data Depot in het leven geroepen met als doel meer kwalitatief hoogwaardige digitale bronnen rondom het thema Tweede Wereldoorlog beschikbaar stellen voor het brede publiek. Originele bronnen zoals correspondentie, foto’s, films, dagboeken, kranten, brochures en voorwerpen spreken tot de verbeelding en brengen de geschiedenis dichtbij het publiek.
Binnen dit project stelt het NIOD circa 800 foto’s van de Fotodienst NSB als open data beschikbaar. Parallel aan het traject van de Fotodienst sluit Beeld en Geluid hierbij aan met het vrijgeven van de filmcollectie van de Filmdienst der NSB.
Het gaat om zo’n 170 gedigitaliseerde films, waarvan een deel in HD1080i gescand is. De films bestrijken met name de periode 1941 t/m 1944 plus een enkele vroegere film. Het materiaal wordt nu open vrijgegeven om verder onderzoek te stimuleren.
Filmdienst der NSB
De Duitse inval in 1940 bood de NSB-propaganda nieuwe kansen. Mussert zag zichzelf als de toekomstige heerser van Nederland en koos openlijk de kant van de bezetter. Omdat de filmcamera’s van de NSB bij het Duitse bombardement op Rotterdam verloren waren gegaan, werden productiemaatschappijen Polygoon en Profilti door de Duitsers verplicht de NSB met filmopnames terzijde te staan bij het verkondigen van de ‘Nieuwe Tijd’.
In 1941 stelde Mussert filmregisseur en NSB-lid G.J Teunissen aan als leider van de ‘Filmdienst der N.S.B’. Onder leiding van de ervaren Teunissen werden de zaken professioneel aangepakt. Met een eigen filmjournaal, ‘Spiegel der Beweging’ moest het Nederlandse bioscooppubliek voor de NSB winnen.
Edwin Klijn, programmamanager NOB over de historische waarde van deze collectie films:
“de historische waarde van de films van de Filmdienst NSB is groot, om diverse redenen. Allereerst vertellen de films ons heel veel over het ideaalbeeld dat de NSB haar leden en de volksgenoten wilde voorspiegelen: orde, discipline, tucht, patriottisme, volksbelang voor individueel belang. Daarnaast laten de films goed zien aan welke emoties de NSB probeerde te appelleren: eensgezindheid, saamhorigheid en lotsverbondenheid. De aantrekkingskracht van de NSB – in 1943 telde de beweging maar liefst 100.000 leden – is in de historiografie een onderbelicht thema waar pas de laatste jaren meer aandacht voor is onder historici. Ook geven de opnames een indruk van de waarde die de NSB – en in het algemeen fascisten en nationaal-socialisten – hechten aan film als laagdrempelig propagandamiddel om het volk tot De Nieuwe Tijd te bekeren.”
Geconfisqueerd oorlogsmateriaal
Bij deze collectie films gaat het om ‘geconfisqueerd oorlogsmateriaal’. Advocaat Roland Wigman schreef het artikel “Nieuwe inzichten in vijandelijk auteursrecht” (2010) in het tijdschrift voor Auteurs-, Media- & Informatierecht. In dit artikel haalt Wigman het Besluit Ontbinding Landverraderlijke Organisaties (BOLO) aan van september 1944, waarbij alle eigendommen van deze organisaties werden afgenomen, waaronder het auteursrecht. Voor de precieze inhoud van dit besluit en een overzicht van de 41 organisaties, zie hier.
Publiek domein
De films vallen in het publieke domein. Dat betekent dat er geen auteursrechten meer op rusten. Aangezien de films langer dan 70 jaar geleden door de NSB zijn gepubliceerd, zijn de auteursrechten inmiddels vervallen en de films in het publiek domein gekomen.
Er is door Beeld en Geluid en NOB besloten dat de lichten op groen staan wat betreft open publicatie van deze set films.
#demediamindfuck
Bij Beeld en Geluid loopt momenteel de tentoonstelling Nieuws of Nonsens: #demediamindfuck, een audiovisuele tentoonstelling over o.a. fake news en filterbubbels.
Met het open vrijgeven van deze collectie slaan we een historische brug naar huidige tijden van nepnieuws, filterbubbels en mediahypes. Propaganda is niet door de fascisten uitgevonden. Wel waren ze de eersten in de 20e eeuw die ‘nieuwe media’ – op dat moment foto, film en grammofoonplaten – benutten om hun boodschap groots en meeslepend te verkondigen onder de ‘gewone’ man en vrouw.
De collectie van Filmdienst der NSB wordt nu voor het eerst in zijn geheel open online beschikbaar gesteld om grootschalig en laagdrempelig onderzoek en hergebruik mogelijk te maken en te stimuleren.
Waar vind ik de films?
